Cục diện thương mại toàn cầu biến động, chỉ số lo sợ tăng vọt gây ra chấn động thị trường

Năm 2025, cấu trúc thương mại toàn cầu đã trải qua một sự thay đổi lớn. Chính phủ của một quốc gia đã công bố việc áp dụng thuế suất ít nhất 10% đối với hàng hóa nhập khẩu từ hầu hết các quốc gia, và áp dụng mức thuế cao hơn đối với khoảng 60 quốc gia có thâm hụt thương mại lớn. Quyết định này đã gây ra phản ứng mạnh mẽ trên thị trường toàn cầu, với các lý do chính bao gồm:

1. Chi phí doanh nghiệp tăng, kỳ vọng lợi nhuận bị ảnh hưởng.
2. Chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, sự không chắc chắn về kinh tế gia tăng
3. Có thể gây ra thuế quan trả đũa từ các quốc gia khác, mở rộng quy mô chiến tranh thương mại

Trong bối cảnh này, hành vi của các bên tham gia thị trường vốn thể hiện những đặc điểm sau:

• Giảm phân bổ vào các tài sản rủi ro cao như cổ phiếu, tiền điện tử.
• Tăng tỷ lệ nắm giữ các tài sản trú ẩn như vàng, đô la Mỹ, yên Nhật.
• Sự kỳ vọng về biến động thị trường gia tăng, dẫn đến chỉ số VIX tăng mạnh.

Phản ứng dây chuyền của chính sách thuế quan dẫn đến tăng chi phí, rối loạn chuỗi cung ứng, gia tăng rủi ro trả đũa, giảm ý định đầu tư và dòng tiền phòng ngừa, cuối cùng gây ra sự lan rộng của tâm lý hoảng loạn trên thị trường.

Chỉ số VIX đã tăng vọt lên 60 vào ngày 7 tháng 4, đạt mức cao lịch sử. Trong suốt lịch sử, chỉ số VIX chỉ vượt qua mức cao như vậy ba lần, lần gần nhất xảy ra vào ngày 5 tháng 8 năm 2024, và lần đầu tiên là trong thời gian bùng phát dịch COVID-19 vào năm 2020.

Chỉ số VIX hiện đang ở mức cực đoan, điều này cung cấp cho chúng ta một cơ hội để dự đoán xu hướng thị trường thông qua chỉ số VIX.

Giới thiệu chỉ số VIX

Chỉ số VIX được tính toán dựa trên giá quyền chọn của chỉ số S&P 500, phản ánh sự biến động dự kiến của thị trường trong 30 ngày tới, được xem là thước đo độ không chắc chắn và tâm lý hoảng loạn của thị trường.

Nói một cách đơn giản, chỉ số VIX càng cao thì nghĩa là thị trường dự đoán sự biến động trong tương lai càng mạnh, cảm xúc hoảng sợ càng dày đặc; ngược lại, chỉ số VIX càng thấp thì cho thấy thị trường tương đối bình tĩnh, niềm tin của nhà đầu tư tương đối mạnh. Dữ liệu lịch sử cho thấy, chỉ số VIX thường tăng mạnh khi thị trường chứng khoán giảm mạnh, và giảm khi thị trường chứng khoán ổn định và phục hồi. Chính vì mối quan hệ ngược này với thị trường chứng khoán, chỉ số VIX còn được gọi là "chỉ số hoảng sợ" hoặc nhiệt kế cảm xúc của thị trường.

Thông thường, chỉ số VIX được coi là trong khoảng bình thường khi dưới 15-20; khi vượt quá 25, điều đó cho thấy thị trường bắt đầu xuất hiện sự hoảng loạn rõ rệt; nếu phá vỡ 35, thì có nghĩa là thị trường rơi vào trạng thái hoảng loạn cực độ. Trong các sự kiện cực đoan như khủng hoảng tài chính hoặc bùng phát dịch bệnh, chỉ số VIX thậm chí có thể tăng vọt lên trên 50, phản ánh tâm lý cực kỳ thận trọng của thị trường. Do đó, thông qua việc quan sát sự thay đổi của chỉ số VIX, các nhà đầu tư có thể nhận thức được mức độ mạnh yếu của tâm lý thận trọng trên thị trường hiện tại, như một cơ sở tham khảo để điều chỉnh chiến lược đầu tư.

Hiệu suất thị trường dưới các mức VIX khác nhau

Khu vực hoảng loạn biến động cao: VIX ≥ 30

Khi chỉ số VIX tăng lên trên 30, điều này thường có nghĩa là thị trường đang ở giai đoạn sợ hãi cao độ hoặc hoảng loạn. Tình huống này thường đi kèm với sự sụt giảm mạnh của thị trường chứng khoán, nhưng dữ liệu lịch sử cho thấy, sau sự hoảng loạn cực đoan, thị trường thường có xu hướng phục hồi.

Từ năm 2018 đến năm 2024, có khoảng hơn mười sự kiện mà giá đóng cửa VIX lần đầu tiên vượt qua 30, bao gồm cơn bão biến động vào tháng 2 năm 2018, làn sóng bán tháo vào cuối năm 2018, nỗi hoảng loạn do đại dịch vào tháng 2-3 năm 2020, cơn sốt đầu cơ của nhà đầu tư nhỏ lẻ vào đầu năm 2021, cũng như những biến động thị trường do tăng lãi suất và xung đột địa chính trị vào đầu năm 2022.

Các số liệu thống kê cho thấy, trong vòng 7 ngày sau khi xảy ra các sự kiện hoảng loạn này, chỉ số S&P 500 trung bình tăng khoảng 1,4%, và có khoảng 73% xác suất sẽ tăng trong 7 ngày sau sự kiện. Điều này cho thấy khi VIX tăng vọt lên trên 30 (khu vực hoảng loạn), thị trường chứng khoán trong ngắn hạn thường có xu hướng phục hồi kỹ thuật.

Bitcoin có xu hướng phục hồi mạnh mẽ sau khi trải qua sự hoảng loạn cực độ. Các thống kê ước tính rằng BTC có mức tăng trung bình khoảng 10% trong 7 ngày, với tỷ lệ chiến thắng khoảng 75-80%. Ví dụ, vào tháng 2 năm 2022, khi chỉ số VIX vượt qua 30 do khủng hoảng địa chính trị, Bitcoin đã tăng mạnh hơn 20% trong tuần tiếp theo, cho thấy hiện tượng phục hồi tương tự như sự giảm bớt cảm xúc tránh rủi ro trên thị trường chứng khoán.

Đỉnh điểm hoảng loạn cực đoan: VIX ≥ 40

Trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2024, tình trạng chỉ số VIX đóng cửa vượt qua 40 là rất hiếm, chỉ xảy ra vào ngày 5 tháng 2 năm 2018 và ngày 28 tháng 2 năm 2020 do sự sụt giảm do đại dịch gây ra. Vào tháng 3 năm 2020, chỉ số VIX đã một lần đạt tới mức kỷ lục chưa từng có là 82 điểm.

Do số lượng mẫu rất ít, kết quả thống kê chỉ có tính tham khảo. Sau sự kiện năm 2020, chỉ số S&P 500 đã tăng nhẹ khoảng 0,6% trong vòng 7 ngày (thị trường có sự biến động mạnh trong tuần nhưng có chút phục hồi kỹ thuật), trong khi BTC tăng khoảng 7%. Tổng thể, khi VIX đạt trên 40 - mức cực đoan trong lịch sử, thường có nghĩa là áp lực bán do sự hoảng loạn trên thị trường đã gần đạt đỉnh, sau đó có cơ hội phục hồi ngắn hạn tương đối cao, từ góc độ chu kỳ lớn thường là mức đáy tương đối.

Khoảng dao động thấp: VIX ≤ 15

Khi chỉ số VIX giảm xuống dưới 15, điều này thường đại diện cho thị trường đang ở trạng thái tương đối bình tĩnh, tâm lý của nhà đầu tư khá lạc quan và nhu cầu phòng ngừa rủi ro thấp. Nhưng lúc này, diễn biến tiếp theo không rõ ràng như khi VIX cao:

Trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến 2024, chỉ số VIX đã nhiều lần giảm xuống dưới 15, chẳng hạn như vào đầu năm 2019 sau sự phục hồi mạnh mẽ của thị trường chứng khoán, vào cuối năm 2019 trong giai đoạn thị trường ổn định, vào giữa năm 2021 trong giai đoạn tăng trưởng của thị trường chứng khoán, và vào giữa năm 2023. Trong những thời kỳ này, độ biến động của thị trường ở mức thấp lịch sử.

Thống kê cho thấy, trong vòng 7 ngày sau điểm sự kiện VIX cực thấp, mức tăng trung bình của chỉ số S&P 500 khoảng 0.8%, tỷ lệ thắng khoảng 60-75%. Nhìn chung, trong môi trường biến động thấp, chỉ số chứng khoán thường duy trì tăng nhẹ hoặc dao động nhỏ. Điều này cho thấy VIX thấp không nhất thiết dẫn đến sự điều chỉnh ngay lập tức, thị trường có thể tiếp tục duy trì xu hướng tăng trong một thời gian. Nhưng cần cảnh giác rằng, độ biến động cực thấp thường ngụ ý sự thỏa mãn của thị trường, một khi gặp phải tin xấu bất ngờ, biến động và mức giảm có thể được khuếch đại đáng kể.

Diễn biến của Bitcoin trong thời kỳ VIX thấp không có hướng đi rõ ràng. Thống kê cho thấy tỷ lệ tăng trung bình 7 ngày chỉ khoảng 2%, và tỷ lệ thắng trong việc tăng giá khoảng 60%. Đôi khi, giai đoạn VIX thấp trùng hợp với giai đoạn thị trường bò của BTC; nhưng cũng có lúc BTC lại có xu hướng điều chỉnh trong thời kỳ VIX thấp. Do đó, giá trị tham khảo trong việc dự đoán diễn biến tiếp theo của BTC từ VIX thấp không rõ ràng, cần phải kết hợp với cảm xúc và chu kỳ vốn của thị trường tiền điện tử.

Kết luận: Rủi ro và cơ hội song song

VIX hiện đang ở mức cao 50, phản ánh sự lo ngại của thị trường về sự không chắc chắn trong tương lai. Tuy nhiên, kinh nghiệm lịch sử cho chúng ta thấy rằng cơ hội thường nảy sinh từ sự hoảng loạn tột độ.

Nhìn lại thời kỳ đại dịch năm 2020, chỉ số VIX đã vượt qua 80, lúc đó chỉ số S&P 500 khoảng 2300 điểm, giờ đây mặc dù đã trải qua sự sụt giảm gần đây, vẫn ở gần 5000 điểm, đạt được mức lợi nhuận trên 100% trong vòng năm năm. Trong cùng thời gian, Bitcoin lại đang ở điểm mua tuyệt vời, từ 4800 đô la đã tăng lên đỉnh cao của đợt tăng giá này là 110000 đô la, với mức tăng cao nhất gần 25 lần.

Mỗi lần thị trường biến động mạnh đều đi kèm với việc định giá lại và dòng tiền, điều quan trọng là có thể nắm bắt cơ hội trong sự hỗn loạn này. Các nhà đầu tư cần tìm kiếm sự cân bằng giữa quản lý rủi ro và nắm bắt cơ hội, đưa ra quyết định thận trọng để có thể gia tăng giá trị tài sản trong bối cảnh thị trường bất ổn.